Echinokokoza (bąblowica) jest chorobą zakaźną wywoływaną przez pasożyty z rodziny Echinococcus. W Europie z medycznego punktu widzenia najistotniejsze są: tasiemiec psi (E. granulosus), wywołujący bąblowicę jednojamową (ang. cystic echinococcosis, CE), i tasiemiec lisi (E. multilocularis), wywołujący bąblowicę wielojamową (ang. alveolar echinococcosis, AE).
Tasiemce te do swojego rozwoju potrzebują zmiany żywiciela: żywicielami ostatecznymi są zwierzęta mięsożerne, żywicielami pośrednimi głównie zwierzęta roślinożerne.
Dojrzała postać tasiemca lisiego, E. multilocularis, żyje w jelicie swojego żywiciela ostatecznego (w Europie jest to głównie lis rudy, rzadziej psy i koty), który uwalnia dojrzałe jaja tasiemca razem z odchodami. Jaja tasiemca są bardzo odporne i w odpowiednich warunkach mogą nie zarażać nawet przez kilka miesięcy. Żywiciel pośredni (małe ssaki, jak mysz polna lub żyjący w Europie karczownik) połyka jaja wraz z pożywieniem. Larwy pasożyta rozwijają się w organach wewnętrznych żywiciela pośredniego (głównie w wątrobie).
Ludzie mogą zakazić się E. granulosus przez kontakt z zanieczyszczoną glebą bądź poprzez spożycie zanieczyszczonej żywności. Jaja są przenoszone w odchodach żywiciela ostatecznego (głównie psów, czasem kotów) i mogą zakażać przez wiele miesięcy. Larwa dojrzewa w pęcherzach wypełnionych płynem (bąblowce) zlokalizowanych w wątrobie, płucach lub innych organach, ale także w układzie szkieletowym żywiciela pośredniego (np. zwierząt kopytnych, takich jak krowy lub owce).
Ludzie są gospodarzami przypadkowymi dla tasiemców lisich oraz psich. Zakażenie człowieka ma miejsce poprzez spożycie tasiemca po kontakcie z zakażonym gospodarzem (np. infekcja poprzez kontakt z rozmazem bądź przez zwierzęcą sierść).
Rys. Cykl życiowy Echinococcus granulosus
Obraz kliniczny bąblowic (jednojamowej i wielojamowej) różni się w zależności od zachowania obu rodzajów tasiemców podczas ich rozwoju w ludzkim organizmie. Postać kliniczna bąblowicy wielojamowej przypomina guzy złośliwe. Po etapie przemieszczania się tasiemca wraz z krwią do wątroby dochodzi do jej zakażenia (zwykle zakażenie nie jest rozpoznawane przez długi czas), a także do rozwoju guzów pęcherzyków płucnych.
Podczas zakażenia E. granulosus larwy pasożyta uwalniane są w ludzkim jelicie. Są transportowane we krwi najpierw przez żyłę wrotną do wątroby, a następnie do innych organów, np. płuc. Przebieg kliniczny może być bardzo istotny ze względu na wolno dojrzewające cysty i ich różne rozmieszczenie w organizmie.
Zakażenie u ludzi przebiega bezobjawowo, dopóki po 10-15 latach nie zamanifestuje się żółtaczką cholestatyczną, bólami w nadbrzuszu, zmęczeniem, utratą wagi i powiększeniem wątroby. Ze względu na uciskanie i niszczenie zdrowej tkanki wątroby nieleczona bąblowica w większości przypadków prowadzi do śmierci pacjenta.
Diagnostyka różnicowa z torbielami, guzami złośliwymi i łagodnymi, ropniami oraz rozróżnienie pomiędzy AE i CE są ważne dla postawienia prawidłowej diagnozy.
W diagnostyce stosuje się techniki obrazowe, takie jak sonografia, tomografia komputerowa (TK) i MRT. Pomocne w potwierdzeniu wyniku badań obrazowych są testy serologiczne, wykrywające w surowicy lub plazmie przeciwciała specyficzne dla pasożyta. Wykorzystanie antygenów specyficznych dla danego gatunku w wielu przypadkach umożliwia serologiczne różnicowanie E. granulosus i E. multilocularis. Wynik negatywny testów serologicznych nie wyklucza infekcji. W wątrobowej postaci echinokokozy przeciwciała obecne w surowicy mogą zostać wykryte w 80-94% przypadków. W przypadku echinokokozy płuc częstość występowania przeciwciał wynosi od 65 do 70%.
Metody detekcji molekularnej (PCR do wykrywania DNA lub RNA pasożyta) okazały się być nieefektywne.
W przypadku bąblowicy jednojamowej stosuje się leczenie operacyjne, metodę PAIR (ang. puncture, aspiration, injection, reaspiration, czyli: nakłucie, aspiracja, wstrzyknięcie preparatu pasożytobójczego, ponowna aspiracja), chemioterapię lub podejście „czekaj i obserwuj“. Leczenie bąblowicy wielojamowej obejmuje wiele aspektów, włącznie z leczeniem operacyjnym i chemioterapią. Ponieważ obraz kliniczny tej choroby jest porównywalny z guzami złośliwymi, wczesne jej zdiagnozowanie ma szczególne znaczenie dla pomyślnego przebiegu terapii. Zapobieganie bąblowicom polega głównie na przestrzeganiu higieny osobistej oraz dokładnym myciu żywności, a także na systematycznym odrobaczaniu psów domowych i ograniczaniu populacji psów bezpańskich.
